به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست «چالش‌های نشر الکترونیک در ایران و تأثیر آن بر حوزه کتاب» دو‌شنبه (24 آبان‌ماه) با حضور دکتر داریوش مطلبی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی و کارشناس چاپ و نشر الکترونیک، دکتر سعید اسدی، عضو هیات علمی دانشگاه شاهد و دکتر یعقوب نوروزی، عضو هیات علمی دانشگاه قم در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب به مناسبت هفته کتاب و به همت شرکت پارس‌آذرخش و همکاری خانه کتاب برگزار شد.
نگاه به نشر الکترونیک از زاویه دلار
مطلبی با اشاره به تاثیر فناوری‌های نوین در افزایش سرعت انتشار افکار و عقاید بشری گفت: در یک دهه گذشته با توجه به تمایل اقشار مختلف به نشر الکترونیک، شاهد تحولات بسیار زیادی در این عرصه هستیم؛ به‌عبارت دیگر آینده این حوزه در اختیار نشر الکترونیک است. بنابراین پرداختن به این مقوله در ایران اهمیت بالایی دارد.
وی افزود: در سال 2012 میزان تولید کتاب الکترونیک از کتاب چاپی پیشی گرفت. بنابر اعلام موسسات معتبر بین‌المللی در سال 2010 کتاب‌های الکترونیک 5/1 بیلیون دلار فروش داشتند و پیش‌بینی می‌شود که در سال 2018 این میزان به 69/8 بیلیون دلار برسد.
ورود به دنیای تولید کتاب از دروازه نشر الکترونیک
این فعال حوره نشر اظهار کرد: ناشران الکترونیک در دایره وسیعی تعریف می‌شوند؛ به‌عبارت دیگر تک تک افراد می‌توانند با فناوری‌های موجود به یک ناشر تبدیل شوند. نشر الکترونیک حرفه‌ای، به‌معنای تولید کتاب چاپی به شکل الکترونیک است؛ در حالی‌که تولید محتوای دیجیتال بهصورت مستقیم در حال توسعه است.
مطلبی اشاره به مشکلات حوزه نشر الکترونیک و چاپی گفت: مشکلات نشر الکترونیک و چاپی مشترک است به‌طوری که 95 درصد از ناشران سنتی کشور برنامه‌ای برای بازار نشر ندارند. کتاب فقط براساس دیدگاه «این کتاب مناسب است» منتشر می‌شود؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد که ناشران آموزشی، با رویکرد حرفه‌ای می‌دانند که برای چه‌کسی به تولید کتاب اقدام می‌کنند. ناشران باید براساس پژوهش و نیازسنجی کتاب منتشر کنند. نظام آموزش و پروش بیشتر به دنبال باید‌ها و نباید‌هاست، بنابراین دانش‌آموزان علاقه‌ای به مطالعه ندارند.
بی‌خبری ناشران وطنی از دنیای نشر دیجیتال
وی در تشریح دیگر مشکلات حوزه نشر الکترونیک ادامه داد: به‌نظر می‌رسد که 90 درصد ناشران الکترونیک از فرآیند نشر سنتی بی‌‌خبرند و 80 درصد ناشران سنتی نیز با نشرالکترونیک غریبه‌اند. ناشران هنوز نمی‌دانند که نشر به چه سویی در حرکت است. زمانی که نویسنده می‌تواند بدون حضور ناشر به تولید کتاب در فضای مجازی اقدام کند بنابراین ناشر باید هوشمند باشد.
این عضو هیات علمی دانشگاه آزاد افزود: ناشران الکترونیک صاحب تخصص‌اند اما تفکر نشر ندارند؛ به‌عبارت دیگر 70 درصد فعالان این حوزه در رشته‌های مرتبط با فناوری اطلاعات تحصیل کرده‌اند. هرچند که بیش از 70 سال در حوزه نشر تجربه داریم اما شاید 100 ناشر حرفه‌ای نداشته باشیم. نشر الکترونیک از دل نشر سنتی بیرون نیامده و صاحب دانش این عرصه نیست.
مطلبی درباره آینده نشر الکترونیک اظهار کرد: به‌نظر می‌رسد که در ایران تولید کتاب در بستری متفاوت دنبال می‌شود اما دیدگاه ناشران به همان نسبت تغییر نکرده است. زمانی می‌توان برای مخاطب نشر الکترونیک محتوا تولید کرد که از مخاطب جلو‌تر باشیم. به‌عبارت دیگر در صورتی که محتوا از مسیر‌های مختلف مانند جست‌وجو در اینترنت در دسترس باشد محتوای نشر الکترونیک دیگر بکر نخواهد بود.
تربیت ناشر الکترونیک به منابع تکراری!
وی با اشاره به رویکرد تعاملی در حوزه نشر دیجیتال کفت: بزرگان حوزه نشر الکترونیک دنیا معتقدند که نشر الکترونیک در حال از بین رفتن و نشر «وِبی» ظهور پیدا کرده است. اگر به دنبال دستیابی به چنین موقعیتی در نشر الکترونیک هستیم باید براساس نیاز مخاطب به تولید محتوا اقدام کنیم.
این عضو هیات علمی دانشگاه در پاسخ به پرسش خبرنگار ایبنا درباره تربیت نیروی متخصص آشنا با نشر الکترونیک ادامه داد: تولید محتوا در این زمینه بسیار اندک است و به احتمال زیاد به بیش از 20 عنوان نمی‌رسد. بیشتر این منابع نیز در واقع تکراری است. پایان‌‌نامه‌ای نیز در این زمینه تدوین نشده و پژوهش‌های موجود نیز بیشتر از سوی دانشجویان کتابداری تهیه شده است.
نشر الکترونیک از نشر سنتی پیشی می‌گیرد
اسدی درباره وضعیت اقتصاد نشر الکترونیک در دنیا اظهار کرد: مقوله اقتصاد نشر الکترونیک امروزه از مهم‌‌ترین مباحث است. براساس آمار انجمن ناشران آمریکا در سال 2016 نسبت فروش کتاب الکترونیک به کل کتاب‌های چاپی 3/12 درصد اعلام شده در حالی‌که نشر چاپی از قدمت بیشتری برخوردار است؛ این آمار در اروپا 5/4 درصد و در ایالات متحده آمریکا نیز 10 درصد اعلام شده است.
وی افزود: ارزش دلاری فروش کتاب الکترونیک در اروپا در یکسال گذشته معادل 5/14 میلیارد دلار است. تعداد خریداران کتاب الکترونیک در کل دنیا نیز 29 میلیون نفر برآورده شده‌اند.
اسدی ادامه داد: در حوزه نشر الکترونیک دو دیدگاه شامل تولید کتاب الکترونیک و نشر نشریات بهصورت الکترونیک مطرح است. قواعد فرآیند انتشار این دو محصول ازجمله تامین مالی و حقوقی و واکنش نویسندگان و پژ.هشگران صاحب مقاله نسبت به انتشار محتوای خود در فضای دیجیتال متفاوت است. به‌عبارت دیگر انتشار یک مقاله در پایگاه اطلاعاتی برای پژوهشگر امتیاز محسوب می‌شود.
این عضو هیات علمی دانشگاه شاهد گفت: چالش‌های نشر الکترونیک را می‌توان براساس نقش بازیگران آن تقسیم‌بندی کرد. نویسندگان و تولید‌کنندگان محتوای دیجیتال، تولید‌کنندگان فیزیکی، واسطه‌های اطلاعاتی مانند پایگاه‌ها و کتابخانه‌ها که منافع اقتصادی را پیگیری می‌کنند. چالش اصلی در این عرصه به کتابدار و ناشران مربوط می‌شود؛ علاوه براین کاربران نیز در زمره بازیگران دنیای نشر الکترونیک قرار می‌‌گیرند؛ اما آیا کتاب الکترونیک در ایران مخاطب دارد؟ به‌نظر می‌رسد که پاسخ به این پرسش منفی است و انتشار کتاب الکترونیک در ایران به‌عنوان یک منبع درآمد پول‌ساز قلمداد نمی‌‌شود.
لزوم توجه به زیرساختهای نشر الکترونیک
نوروزی با اشاره به لزوم توجه به زیر‌ساخت‌‌ها در حوزه نشر الکترونیک ادامه داد: در صورتی که به زیرساختهای نشر الکترونیک بی‌توجه باشیم شیوه مواجه و بهره‌مندی ما از این فناوری مانند دیگر کالاهای وارداتی خواهد بود. اگر خواهان حرکت در مسیر توسعه نشر الکترونیک در کشور هستیم ناچاریم به زیرساختهای این حوزه توجه کنیم در غیر این صورت مجبوریم از نیمه راه به این مسیر بپیوندیم که البته ضرر‌های خود را در پی دارد.
وی درباره درگاه‌های نشر الکترونیک افزود: فروشگاه‌های آنلاین کتاب، وب‌سایت‌های اختصاصی ناشران و فروشگاه کتاب‌های صوتی ازجمله درگاه‌های مطالعاتی در حوزه نشر الکترونیک هستند. چالش‌های حوزه نشر الکترونیک نیز شامل دو دسته عام مربوط به فرهنگ مطالعه و کتابخانه‌ای و استناد‌هی می‌شود.