به گزارش خبرنگار لیزنا، جمعه ۱۲ اردیبهشت ۹۳ در حاشیه بیست و هفتمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران نشستی با موضوع «کاربرد فناوری RFID در کتابخانه‌ها» در محل غرفهٔ سرای اهل قلم برگزار شد و علیرضا اداوی مدیر توسعهٔ کسب و کار در شرکت پارش آذرخش به معرفی این فناوری به حاضران پرداخت.
اداوی گفت:RFID مخفف Radio Frequency Identification است و جایگزین فناوری بارکد شده است که در آن مجبور به خوانش مستقیم اطلاعات بودیم. RFID امکان فراخوانی اطلاعات را با استفاده از امواج رادیویی فراهم می‌کند بنابراین مساله نزدیکی بارکد و بارکدخوان در آن منتفی است. این فناوری در کتابخانه‌ها بسیار موثر است و مدیریت منابع، مسائل امنیتی، مشکل پکپارچگی کارتها در مراکزی مانند دانشگاه‌ها، مدیریت اطلاعات و بحث انبارگردانی و شلفخوانی و دیگر مسائل مربوط به کتابخانه‌ها را تسهیل می‌کند. تگ‌های آر اف آی دی که روی کتابها نصب می‌شوند؛ حجم‌های متغیری از یک تا ۴ کیلوبایت دارند و چیپ‌های تعبیه شده بر روی آنها می‌توانند علاوه بر شماره ثبت و بازیابی کتاب شناسنامه کتاب را نیز به آن الصاق کنند. این فناوری موجب صرفه جویی چشمگیری در زمان می‌شود.
اداوی در ادامه به معرفی اجزای سخت‌افزاری فناوری آر اف آی دی پرداخت و گفت: مهمترین اجزا عبارتند از تگها و ریدرها. تگها کالاهای مصرفی هستند و باید به تعداد کتابها تهیه شوند و اطلاعات بر روی آنها بارگزاری شود و به کتابها متصل گردند. تگها از نظر طول برد انواع مختلفی دارند. امروزه تگ‌های HF یا برد کوتاه در کتابخانه‌ها کاربرد بیشتری دارند. اگرچه خود این تگها در مقایسه با تگها بلندبرد یا UHF گرانتر هستند اما تجهیزات سخت‌افزاری آنها ارزانترند و در مجموع برای کتابخانه‌ها ارزانتر خواهند بود. به همین دلیل امروزه کمتر از یک درصد از کتابخانه‌های مجهز به RFID در سراسرجهان از UHFها استفاده می‌کنند. از سوی دیگر تگها ممکن است به صورت برچسب با کارت باشند که در هر دو صورت شامل یک حافظه داخلی وی یک آنتن برای ارتباط گرفتن با ریدرها هستند. خود ریدرها هم انواعی دارند که عبارت‌اند از ریدرهای دستی، دیرهای ثابت و ریدرهای کارتخوان. به طور کلی در یک کتابخانه مجهز به آر اف آی دی انواع مختلف تگها و ریدرها برای مقاصد مختلف در بخش‌های مختلف به کار می‌رود. مثلا تگ‌های کارتی و ریدرهای کارتخوان برای کنترل ورود و خروج اعضا و پرسنل کاربرد دارند در حالی که تگ‌های برچسبی و ریدرهای دستی برای کنترل کتابها و فرآیند شلفخوانی استفاده می‌شوند.
مدیر توسعه کسب و کار شرکت پارس آذرخش در ادامه گفت: فناوری آر اف آی دی می‌تواند کمبود نیروی انسانی در کتابخانه را به طرق مختلفی جبران کند. مثلا میتوان از طریق این تکنولوژی میزهای امانت هوشمند ایجاد کرد که در آنها نیازی به حضور دائم کتابدار نیست و کاربر خود می‌تواند عملیات امانت کتاب را برای خودش انجام بدهد. باجه‌های امانت هوشمند کتاب و کاربر را شناسایی می‌کنند و کتاب مورد نظر را به پرونده کابر مورد نظر می‌افزایند. به عنوان مثال در کتابخانهٔ دانشگاه تبریز کادر اداری تا ساعت ۱۴ در محل کتابخانه حضور دارند و از آن به بعد تا ساعت ۲۰ یا ۲۱، کتابخانه برای استفادهٔ کاربران باز است و فرآیند امانت از طریق باجه‌های آر اف آی دی انجام می‌گیرد. همچنین فرآیند بازگشت کتاب نیز می‌تواند از طریق این تکنولوژی به صورت هوشمند صورت‌پذیرد. باکس‌های بازگشت، کتاب را شناسایی می‌کنند، تگ مربوط به آنر ا فعال می‌کنند تا سیستم امنیت اجازه خروج مجدد آن را ندهد و همچنین آن را از پرونده کاربر خارج می‌کنند. میتوان باکسها را طوری طراحی کرد که امکان خروج کتاب از آنها وجود نداشته باشد. همچنین میتوان با صرف هزینه بیشتر این باکسها را به ریل‌هایی مجهز کرد که کتابها را بسته به ردهٔ آنها از هم جدا می‌کنند و در باکس‌های مجزایی قرار می‌دهند تا کار بازگرداندن کتاب به قفسه برای کتابدار ساده‌تر شود. در برخی از کشورهای جهان ورودی باکس‌های بازگشت کتاب را در خارج از کتابخانه قرار می‌دهند تا کاربر بتواند حتی در زمان تعطیلی کتابخانه اقدام به بازگرداندن منابع بکند.
اداوی ادامه داد: ورود اطلاعات اشیا از طریق آر اف آی دی بسیار سریعتر از ثبت دستی صورت می‌پذیرد. به طوری که از طریق آر اف آی دی می توانیم در هر ساعت ۲۵۰ ثبت داشته باشیم در حالی که ثبت دستی حداکثر تا ۱۰۰ مورد در ساعت امکان پذیر است. همچنین فرآیند شلفخوانی که بسیار دشوار و زمانبر است از طریق آر اف آی دی تسریع می‌شود. فرآیند شلفخوانی سنتی، با حضور ۵ کتابدار، معمولا در حدود ۳ هفته تا یک ماه طول می‌کشد و در اغلب کتابخانه‌ها خدمات کتابخانه‌ای در این زمان به حال تعلیق درمی‌آیند. اما با استفاده از آر اف آی دی و ریدرهای دستی میتوان کتابخانه را در یک روز شلفخوانی کرد. این ریدرها تگ‌های کتابهای موجود در قفسه را شناسایی می‌کنند و دو گزارش، یکی از کتابهای مفقوده و دیگری از کتابهای موجود در شلف که اطلاعاتشان در سیستم ثبت نشده به سرور اصلی ارسال می‌کنند. مزیت دیگر آر اف آی دی این است که از هر یک از تگ‌های آن میتوان استفاده‌های گوناگونی کرد. هر تگ ۱۶ سکتور و هر سکتور ۴ بلاک دارد که در مجموع ۶۴ فضا برای ثبت اطلاعات گوناگون از آن حاصل می‌شود. نمونه‌ای از این کاربرد چندگانه تگ‌های آر اف آی دی را میتوان در کارت‌های مترو دید که همزمان برای اتوبوس‌های شهری و محدوده‌های پارک نیز استفاده می‌شوند.
اداوی عنوان کرد: آخرین کاربرد فناوری آر اف آی دی در بحث امنیت منابع است. این تگها به طور عادی اجازه خروج مدرک از مجموعه را نمی‌دهند و خروج غیرمجاز منجر به فعال شدن آلارم‌های امنیتی می‌شود. اما چنانچه کتابی وارد پرونده عضوی شود این آلارم غیرفعال می‌شود. همچنین از طریق کارت‌های عضویت که در واقع تگ‌های آر اف آی دی هستند میتوان عبور و مرور کاربران را چک کرد و اطلاعات را برای تهیه گزارش‌ها پایش نمود.
مدیر توسعه کسب و کار شرکت پارس آذرخش در پایان به توصیف آینده این فناوری پرداخت و گفت: با صرف هزینه امکان گسترش زیادی برای این تکنولوژی متصور است. مثلا میتوان قفسه‌های هوشمندی داشت که زیر هر یک از طبقات آن یک ریدر تعبیه شده باشد و برای هر ریدر مجموعهٔ کتابهای مجاز همان طبقه تعریف شده باشد تا در صورت قرار گرفتن کتاب نادرست قفسه آلارم بدهد. همچنین بحث تونل‌های هوشمند مطرح است که کتابها از درون آنها عبور کنند و اطلاعات کتاب و فرد امانتگیرنده شناسایی شوند. اما مساله اصلی هزینه‌های سنگین استفاده از این تکنولوژی است. ما در شرکت پارس آذرخش توانسته ایم این فناوری را تا حدود زیادی بومی کنیم و حتی برخی از اجزای سخت‌افزاری آن را تولید نماییم که به کاهش هزینه‌ها منجر شده است.
خبرنگار : مائده ایمانی
» لینک خبر: نشست «کاربرد فناوری RFID در کتابخانه‌ها» برگزار شد – خبرگزاری لیزنا
